a. Dünya’nın Şekli (Enlem Etkisi): Yer’in küresel şekli, yeryüzünün her noktasının aynı miktarda enerji almasına engel olur. Ekvator’dan kutuplara doğru, güneş ışınlarının yere düşme açısı küçülür.

Yer’in küresel şeklinden dolayı, güneş ışınları, ekvator ve çevresine daha dik açıyla geldiği için dar alana (A) yayılır. Böylece birim alana düşen enerji miktarı fazladır. Ekvatordan uzaklaştıkça orta enlemlerde daha geniş alana (B) yayılırken, kutup çevrelerinde en geniş alana (C) yayılır. Buralarda da birim alana düşen enerji azaldığı için sıcaklıklar daha düşük değerlerdedir.

Ekvator ve çevresi güneş ışınlarını dik ve dike yakın açılarla alırken, kutuplar daha yatık açılarla alır. Böylece sıcaklık, ekvatordan kutuplara doğru azalır. Buna enlem faktörü denir.

Enlem-sıcaklık ilişkisine aşağıdakiler örnek olarak verilebilir:

Ø            Ekvatordan kutuplara doğru bitki türleri değişir ve bitki kuşakları oluşur.

Ø            Denizlerin tuzluluk oranı ekvatordan kutuplara doğru azalır. Çünkü kutuplara doğru sıcaklığın azalmasına bağlı olarak buharlaşma miktarı düşer ve denizlerde tuz birikimi azalır.

Ø            Kalıcı kar sınırı, tarımın ve ormanının üst sınırı ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe alçalır.

Ø            Ekvator yönünden gelen rüzgarlar sıcaklığı arttı-rırken, kutup yönünden gelen esen rüzgarlar sıcaklığı düşürür.

Ø            Sıcak okyanus akıntıları ekvator yönünden, soğuk okyanus akıntıları kutuplar gönünden kaynağını alır.

Ø            Türkiye’nin güney kıyıları kuzey kıyılarından daha sıcaktır.